[*βιβλιογραφική αναφορά]Στο μενού "ΕΡΓΑΛΕΙΟΘΗΚΗ" υπάρχει σχετική αναφορά σ' όλη τη ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ που έχει χρησιμοποιηθεί.
Ιδιοκτησία ή Κυριότητα;
Η έννοια της ιδιοκτησίας, χρησιμοποιείται για να αποδόσει την κύρια μορφή εξουσίασης οικονομικών αγαθών από τον ιδιοκτήτη τους. Οι έννομες σχέσεις με τις οποίες τα οικονομικά αγαθά χρησιμοποιούνται από τα πρόσωπα ώστε να ικανοποιούν τις οικονομικές ανάγκες των τελευταίων, καθορίζονται από ιδιωτικό δικαίο και αποδιδονται με τον όρο των περιουσιακών δικαιωμάτων (εμπράγματα δικαιώματα, ενοχικά δικαιώματα, δικαίωμα σε άυλα αγαθά κτλ). Όταν αναφερομαστε στην Κυριότητα πράγματος, εισερχομαστε πλέον στο εμπράγματο δίκαιο και στο καθολικότερο από τα εμπραγμάτα δικαιώματα. Συνεπώς η ιδιοκτησία έχει ευρύτερο πεδιο αναφοράς (όλα τα περιουσικά δικαιώματα) από την Κυριότητα, που περιορίζεται στα αντικείμενα του εμπράγματου δικαίου.
Το Σύνταγμα αναφέρει στο αρθρο 17 παρ.1 ότι "Η ιδιοκτησία τελεί υπό την προστασία του Κράτους..." χωρίς να την προσδιορίζει εννοιολογικά. Στην παράγραφο 2 του άρθρου 17 του Συντάγματος καθορίζεται και η περίπτωση που κάποιος μπορεί να χάσει την ιδιοκτησία του "...παρά μόνο για δημόσια ωφέλεια που έχει αποδειχθεί με τον προσήκοντα τρόπο, όπως ορίζει ο νόμος, και πάντοτε αφού προηγηθεί πλήρη αποζημίωση..." .
Η έννοια της πράγματος
Η έννοια του πράγματος περιλαμβάνει τόσο τα ακίνητα (που αφορούν τους μηχανικούς του Κτηματολογίου), όσο και τα κίνητα. Ο ορισμός του πράγματος δίνεται από τον Αστικό Κώδικα στο άρθρο 947 (με το οποίο ξεκινάνει το Τρίτο Βιβλίο του Αστικού Κώδικα, ΕΜΠΡΑΓΜΑΤΟ ΔΙΚΑΙΟ) "Πράγματα, κατά την έννοια του νόμου, είναι μόνο ενσώματα αντικείμενα. Πράγματα λογίζονται και οι φυσικές δυνάμεις ή ενέργειες, ιδίως το ηλεκτρικό ρεύμα και η θερμότητα, εφόσον υπόκειται σε εξουσίαση, όταν περιορίζoνται σε ορισμένο χώρο.". Επίσης στον αστικό κώδικα (ΑΚ) δίνονται οι ορισμοί για το συστατικό ενός πράγματος(ΑΚ954) και το παράρτημα (ΑΚ960).
Η σχέση προσώπου-πράγματος στο Εμπράγματο και στο Ενοχικό
Το Εμπράγματο Δίκαιο αχολείται με την εξουσία του πράγματος από το πρόσωπο με σκοπό την οικονομική ... Συνεπώς το Εμπράγματο Δικαίο ασχολείται με το τη πρόσωπο (νομικά οριζόμενο) και τη σχέση (έννομη) που αυτό έχει με τα πράγματα. Αντίθετα η υποχρέωση (ή απαίτηση ή ενοχή), που έχει ένα πρόσωπο προς ένα άλλο εξαιτίας μιας παροχής ή μιας παράλειψης, είναι αντικείμενο του Ενοχικού Δίκαιο (άρθρο 287 ΑΚ). Μια πώληση ενός οικοπέδου περιλαμβάνει και τα δύο μέρη και το εμπράγματο (η μεταβίβαση κυριότητα από τον αγοραστή στον πωλητή) καθώς και την απάιτηση (ενοχή) που έχει ο πωλητής από τον αγοραστή για την καταβολή του συμφωνημένου ποσού.
Κτήση δικαιώματος προσώπου σε πράγμα
Η κτήση δικαιώματος από κάποιο πρόσωπο είναι η σύνδεση του συγκεκριμένου δικαιώματος με το συγκεκριμένο πρόσωπο. Η κτήση μπορεί να μην εξαρτάται από αλλό πρόσωπο και ονομάζεται πρωτότυπη (όπως η χρησικτησία ή το νέα οικόπεδο της πράξης εφαρμογής) ή όχι, οπότε χαρακτηρίζεται παράγωγη (όπως η δωρεά εν ζωή). Η απώλεια του δικαιώματος μπορεί να επέλθει με τη θέληση του δικαιούχου (διάθεση ή εκποιηση δικαιώματος) ή όχι (λόγω θανάτου του υποκειμένου ή ολικής καταστροφής του αντικειμένου ή κατάργηση του παλιού και δημιουργία νέου δικαιώματος κτλ)
Τι είναι τα εμπράγματα δικαιώματα
Τα διακαιώμα που καθορίζουν τη μορφή εξουσίασης ενός προσώπου στο πράγμα, όταν αυτό είναι ενσώματο (κινητό ή ακίνητο) ονομάζονται εμπράγματα. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η έννοια του πράγματος, που απευθύνονται τα εμπράγματα δικαιώματα, συμπληρώνεται με κάποια ασώματα πράγματα, που είναι οι φυσικές δυνάμεις/ ενέργειες (όπως ο ηλεκρισμός). Ο καθορισμός των δικαιωμάτων (η διαμόρφωση μιας έννομης σχέσης), γίνεται μέσα από την δήλωση της βούλησης που κατευθύνεται ευσυνειδητά στην παραγωγή έννομηςσυνέπειας και ονομάζεται εμπράγματη δικαιοπραξία. Τα εμπράγματα δικαιώματα καθορίζονται από το άρθρο 973 του Αστικού Κώδικα ... είναι η κυριότητα, οι δουλείες, το ενέχυρο (αφορά μόνο κινητά πράγματα), η υποθήκη (αφορά μόνο ακίνητα πράγματα).
Τι είναι δικαιοπραξία;
Δικαιοπράξια είναι μια πράξη σύμφωνη με το Δίκαιου που παράγει έννομα αποτελέσματα (πχ αποκτά κάποιος την κυριότητα ενός ακινήτου με πώληση). Αν η υλοποίηση της απαιτεί κάποιο αντάλλαγμα ή όχι, τότε διακρίνεται σε χαριστική (όταν δεν απαιτείται αντάλλαγμα, πχ μια δωρεά) ή ,επαχθής (πχ μιά πώληση γεωτεμαχίου). Ανάλογα με τη αιτία που οδηγεί σε μια δικαιοπραξία την χαρακτηρίζουμε ως εν ζωή (πώληση, δωρεά κτλ) ή αιτία θανάτου (αποδοχή). Ο νόμος μπορεί να καθορίζει και τον τρόπο που συστήνεται η δικαιοπραξία.Έτσι για κάθε περίπτωση που ορίζει ο νόμος η δικαιοπραξία μπορεί να έχει συγκεκριμένο τύπο για να είναι έγκυρη ή όχι (άτυπη διακιοπραξία είναι μια σύμβαση μίσθωσης). Στις περιπτώσεις που η δικαιοπραξία πρέπει να έχει τύπο (συστατικός τύπος) αυτός μπορεί να λαβεί τη μορφή του ιδωτικού εγγράφου (αρχκεί να υπογράφεται από τον εκδότη), είτε του σμβολαιογραφικού εγγράφου, είτε της έγγραφης δήλωσης ενώπιον δημόσιας αρχής (αποποίηση κληρονομιά στη γραμματεία του δικαστηρίου). Αν μια δικαιοπραξία αφορά τη δήλωση βούλησης ενός προσώπου καλείται Δήλωση (μονομερής δικαιοπραξία), ενώ αν συμβάλλονται δύο ή περισσότερα πρόσωπα τότε καλείται Σύμβαση (πχ συμβόλαιο πώλησης).
Κυριότητα πράγματος ή Νομή;
Η κυριότητα είναι η αναγνωρισμένη από το νόμο ως η άμεση, καθολική και απόλυτη εξουσία πάνω σε πράγμα. Αποτελεί το ευρύτατο κατά περιεχόμενο εμπράγματο δικαίωμα. Από τον Αστικό Κώδικα (ΑΚ) στο άρθρο 1000 προκύπτει η θετική πλευρά του περιεχομένου της κυριότητα "να το διαθετει κατ' αρέσκειαν" και η αρνητική πλευρά της "να αποκλείει κάθε ενέργεια άλλου πάνω σ' αυτό". Αντικείμενο της κυριότητας (AK άρθρο 999) είναι μόνο τα πράγματα (κινητά/ακίνητα) ή όσο θεωρούνται από το νομο πράγματα (AK άρθρο 947). Η έννοια της κυριότητας σε ακίνητο επεκτείνεται στο χώρο τόσο πάνω όσο και κάτω από το έδαφος, "εφόσον ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά" (AK άρθρο 1001).
Η νομή είναι η κατοχή πράγματος με διάνοια κυρίου. Στο άρθρο 974 του Αστικού Κώδικα αναφέρεται "όποιος απέκτησε τη φυσική εξουσία πάνω στο πράγμα (κατοχή) είναι ο νομέας του, αν ασκεί την εξουσία αυτή με διάνοια κυρίου". Η νομή συγκροτείται εννοιολογικά από δύο στοιχεία. Το υλικό (corpus) που είναι ο φυσικός εξουσιασμός του πράγματος και το πνευματικό (animus) ή αλλιώς βουλητικό, που είναι η θέληση (η διάνοια) του προσώπου (κάτοχος) να εξουσιάζει το πράγμα ως κύριος (νομέας). Η φυσική εξουσία στο πράγμα αποκτάται είτε από κάποια συμβασή με τον "έως τώρα νομέα" (AK άρθρο 977), είτε απευθείας από τον νόμο "...ή με άλλη παρόμοια σχέση" (AK άρθρο 997). Η νομή είναι δικαίωμα που πηγάζει από την πραγματική κατάσταση και δεν εντάσσεται σε κάποια από τις δύο κατηγορίες δικαιωμάτων (ενοχικά ή εμπράγματα). Είναι ασθενέστερο από οποιοδήποτε άλλο εμπράγματο δικαίωμα (κυριότητα κτλ) μιας και αποτελεί προσωρινή ρύθμιση των εμπράγματων σχέσεων.
Συμπερασματικά Κυριότητα είναι η έννομη εξουσία στο πράγμα, ενώ Νομή η φυσική εξουσίασή του. Τελειώνοντας, όπως αναφερει και ο Α.Σ.Γεωργιάδης στο "Εμπραγματο Δικαιο" η κατοχή που οδηγεί σε νομή αντιδιαστέλλεται με την αδιάφορη, απλή κατοχή ή διακράτηση ενός πράγματος (ο διαβάτης που κάθεται σε ένα παγκάκι δεν το νέμεται).
Διαφορά Κυριότητας από τα άλλα εμπράγματα δικαιώματα;
Ο Αστικός Κώδικας στο άρθρο 973 δίνει τον ορισμό του εμπράγματου δικαώματος και τα είδη τους "δικαιώματα που παρέχουν εξουσία άμεση και εναντίον όλων πάνω στο πράγμα είναι η κυριότητα, οι δουλείες, το ενέχυρο και η υποθήκη".Το περιεχόμενο της κυριότητας, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, αποδίδεται στο άρθρο 1000 "ο κύριος του πράγματος μπορεί, εφόσον δεν προσκρούει στο νόμο ή σε δικαίωμα τρίτων, να το διαθετει κατ' αρέσκειαν και να αποκλείει κάθε ενέργεια άλλου πάνω σ' αυτό". Για κανένα άλλο από τα εμπράγματα δικαίωματα δεν αποδίδεται τέτοια καθολικότητα. Με βάση αυτά ο κύριος μπορεί να κατέχει, να χρησιμοποιεί, να καρπούται, να μεταβάλλει, να καταστρέφει, να εκποιεί, να επιβαρύνει με περιορισμένα εμπράγματα δικαιώματα το πράγμα αλλά και να παραιτείται από αυτό.
Πως γίνεται κάποιος Κύριος ενός ακίνητου πράγματος
Ο συνηθέστερος τρόπος είναι με τη σύνταξη και μεταγραφή/καταχώρηση του συμβολαιογραφικού εγγράφου (ΑΚ άρθρο 1033). Σ' αυτό πρέπει μεταξύ άλλων να περιγράφονται το αντικείμενο/πράγμα και η νομιμη αιτία που προκαλεί τη μεταβολή της κυριότητας. Σημαντικό βημά για την ολοκλήρωση της απόκτησης της κυριότητας είναι η καταχώρηση του συμβολάιου στο Κτηματολόγιο. Χωρίς αυτό δεν υφίσταται μεταβολή (ΑΚ άρθρο 1198). Εκτός όμως από τον τύπο του συμβολαιογραφικού εγγράφου η απόκτηση της κυριότητας ενός ακινήτου μπορεί να γινεί είτε με επιδίκαση (έκδοση δικαστικής απόφασης που καταχωρείται στο Κτηματολόγιο, είτε με διαδικασία προσκύρωσης (όπως η αναγκαστική απαλλοτρίωση και ο αναδασμός), είτε με προσαύξηση (όπως οι περιπτώσεις ιδιοκτησίων κόντά σε όχθες όπου συμβαίνουν προσχώσεις ή σπανιότερα πρόσκλυση). Σ' όλες τις περιπτώσεις αυτές η κτήση κυριότητας θεωρείται πρωτότυπη μιας και δεν εξαρτάται από την βούληση του προηγούμενου κυρίου του γρωτεμαχίου
Πλήρη Κυριότητα ή Ψιλή Κυριότητα και Επικαρπία
Όταν από ο κύριος ενός ακινήτου αποφασίζει με συμβολαιογραφική πράξη να παραχωρήσει την πλήρη χρήση και κάρπωση του ακινήτου σε τρίτο τότε απογυμλώνεται (αποψιλώνεται) το καθολικό δικαίωμα της κυριότητάς του και ονομάζεται ψιλή κυριότητα, ενώ ο τρίτος αποκτά την επικαρπία του ακινήτου και ονομάζεται επικαρπωτής (ΑΚ άρθρο 1142). Η επικαρπία μπορεί να συσταθεί και με χρησικτησία (ΑΚ άρθρο 1143). Συνηθέστερα είναι ισόβια (μέχρι το θάνατο του επικαρπωτή), αλλά πάλι από το συμβολαιογραφικό έγγραφο μπορεί να ορίζεται διαφορετική χρονική διάρκεια. Μετά τη λήξη της διάρκειας της επικαρπία η κυριότητα ξαναγίνεται πλήρης χωρίς την ανάγκη κάποιου συμβολαιογραφικού εγγράφου. Επίσης η μεταβίβαση της επικαρπίας (συμβαίνει σπάνια) μπορεί να γίνει μόνο από τον ψιλό κύριο του ακινήτου και όχι από τον επικαρπωτή. Τέλος ο ψιλός κύριος, όπως και ο επικαρπωτής, μπορεί να υποθηκεύσει το δικαιώμα του.
Η επικαρπία είναι δουλεία
Η επικαρπία ανήκει στα εμπράγματα δικαιώματα των δουλειών και ειδικότερα στις προσωπικές δουλείες. Άλλο δικαίωμα προσωπικής δουλείας είναι η οικήση (ΑΚ άρθρο 1183).
Διάκριση δουλειών ως εμπράγματα διακιώματα
Οι δουλείες διακρίνονται σε προσωπικές και πραγματικές. Στις προσωπικές εκτός από την επικαρπία και την οικήση ανήκουν και οι περιορισμένες προσωπικές δουλείες (ΑΚ άρθρο 1191). Στις προσωπικές δουλείες η ωφέλεια από το περιορισμένο διακίωμα αποδίδεται στον δικαιούχο, έτσι επικαρπωτής μπορεί να καρπώνεται τα όποια ωφέλη από την χρήση του ακινήτου. Σε αντίθεση με τις πραγματικές δουλείες το περιορισμένο δικαίωμα υλοποιείται πάνω σε ακίνητο (δουλεύον), ενώ το ακίνητο που οφελείται (και έμμεσα ο κύριός του) ονομάζεται δεσπόζον. Ο κύριος του δεσπόζοντος ακινήτου ζητά από τον κύριο του δουλέυοντος να δεσμέυσει μια λωρίδα πλάτους 2 μέτρων και μήκους 10 μέτρων επί του ακινήτου του (δουλέυον) ώστε να έχει πρόσβαση στον κοινοχρηστο δρόμο (δουλεία διόδου).
Πραγματικές Δουλείες (ΑΚ άρθρο 1118)
Προσδιορίζονται από τον Αστικό Κώδικα, χωρίς όμως η αναφορά να απαγορεύει τη δημιουργία και άλλων. Ενδεικτικά (ΑΚ άρθρο 1120) αναφέρουμε τη δουλεία διόδου, ξύλευσης, βόσκισης, αποχέτευσης κτλ, που είναι δουλείες με τις οποίες ο κύριος του δουλεύοντος ακινήτου ανέχεται κάποιο περιορισμό στην καθολικότητα του δικαιώματός του (κυριότητας) υπέρ του δεσμόζοντος ακινήτου. Άλλες πραγματικές δουλείες, όπως η μη ανέγερση ή η μη παρεμπόδιση φωτός, υποχρεώνουν των κύριο του δουλεύοντος να παραλήψει κάτι από την καθολικότητα της κυριότητάς του υπέρ του δεσπόζοντος. Οι πραγματικές δουλείες συστήνονται συνηθέστερα με δικαιοπραξίες που ακολουθούν τον συμβολαιογραφικά τύπο. Ωστόσο δεν αποκλείεται η σύσταση μιας δουλειας (πραγματικής ή προσωπικής) να γίνει με χρησηκτησία, ή με δικαστική απόφαση ή τέλος με διοκητική πράξη (περίπτωση αναγκαστικής απάλλοτρίωσης Ν.2882/2001 άρθρο 1 παρ.1 "Η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτου, καθώς και η σύσταση εμπράγματου δικαιώματος σε βάρος αυτού για δημόσια ωφέλεια, εφόσον επιτρέπεται από τον νόμο, κηρύσσεται:...")
Οι πραγματικές δουλείας σε αγροτικές και αστικές περιοχές
Όταν μια περιοχή εντάσσεται σε σχέδιο οι πραγματικές δουλείες παύουν να ισχύουν σύμφωνα με τον οικοδομικό κανονισμό. Μόνη εξαίρεση αποτελεί η δουλεία διόδου εφόσον το δεσπόζον ακίνητο δεν έχει άλλη δίοδο σε κοινόχρηστο δρόμο.
Βασική διαφορά δουλείας και Εμπράγματης Ασφάλειας
Η δουλεία είναι περιοριμένο δικαιώμα ουσίας και όχι αξίας, όπως είναι οι εμπράγματες ασφάλεις (όπως η υποθήκη για τα ακίνητα). Αυτό σημαίνει ότι η ωφέλεια προέρχεται από την υλική υπόσταση του πράγματος και όχι από την εκποίηση του.